1. Trader Rule 01: Plan Your Trades; Trade Your Plan
-Lập kế hoạch trade
Nghiên cứu cho thật kỹ, rồi hãy trade. Đừng trade xong rồi mới nghiên
cứu. Đây là một lỗi rất thông thường cho những người mới học trade. Đối với họ,
cái hào hứng khi nhập cuộc chơi quyến rủ nhiều hơn là ngồi ngoài, dò xét, học
hỏi về thị trường. Tâm lý của người trong cuộc là ai cũng muốn thắng, hay là ai
cũng nghĩ đến mình sẽ thắng. Nhưng ít ai lại chịu suy nghĩ làm sao thắng.
Trading trong các markets như currency, futures, options là a zero-sum game.
Zero-sum game có nghĩa là phải có trong cuộc chơi này tổng số tiền của thị
trường không thay đổi (zero sum). Nhưng sẽ có người thua và người thắng. Tiền
của người thắng đến từ túi người thua, chứ không phải đến từ thị trường.
2. Trader Rule 02: Cutloss confused - tự thêm vào !!!
John Murphy dạy rằng không nên châm tiền vào (meeting a margin
call), hay nói theo tiếng lóng của traders là THROWING MONEY AFTER BAD STOCKS.
Lập luận này có nghĩa là anh đã sai khi anh mua cái stock đó rồi (stock rớt =
anh sai). Nếu anh đã sai thì tại sao anh còn muốn sai thêm nữa? Đó là chủ ý của
câu nói: Don't throw good money after bad stocks. Ý nghĩa của câu này cũng như
cutting loss thôi. Trong trường hợp này anh không bán, nhưng broker bán dùm
anh. Nhà bank chỉ cho anh mượn tiền, chứ không có đầu tư hay trade chung với
anh. Thành ra, khi stock anh mà rớt thì chuyện đầu tiên nhà bank muốn làm là
bảo vệ vốn họ đã bỏ ra. Khi họ thấy vốn anh mỏng dần vì stock rớt là họ kêu anh
bỏ thêm vào.
Dần dần các anh thấy rằng cutloss là một hành động tối cần thiết
để giữ vốn, và cũng là một việc làm CỰC KỲ khó khăn của một người traders.
Người ta không ai thích cut loss cả. Họ nuôi mải hy vọng. Thậm chí khi nói đến
cutting loss là người quạu liền. Nhưng đó là bề trái của trading. Không học
cutting loss thì ĐỪNG NÊN TRADE. Thói thường của đời là thấy stocks xuống thì
mong cho nó lên. Cutting loss thì sợ mất nó. Hôm nay stock rớt xuống còn bao
nhiêu đó. Cutting loss ngay bây giờ thì anh biết chắc chắn là anh còn bấy nhiêu
đấy. Anh bình an trong nhức buốt của cái thua. Nhưng điều anh còn là mạng sống.
Cuộc chơi vẫn còn đối với anh. Không cut loss ngồi đó liếm hoài vết thương. Mỗi
khi stock rớt xuống thêm thì vốn càng teo lại hơn nữa. Thói đời thường là lúc
cần cut ngay thì người ta chần chừ. Nhưng đến lúc quá mệt mỏi vì áp lực tâm lý
hay đến lúc cạn kiệt thì họ mới cut. Lúc đó lại là lúc nên mua, vì đó lại là
bottom. Đời nó có cái quái đản thế đó. Và dường như nó chỉ xảy ra với mình mà
thôi !!!.Tâm trạng này ai cũng có qua hết. Không ít thì nhiều. Chú nào nói chưa
có là xạo, hay chưa nếm đủ hương vị "ngọt ngào" của trading. Bởi thế
tại sao người ta đặt một số % nhất định khi bước vào. Trật là ra không hối
tiếc. Làm một vài lần sẽ quen thôi. Quen rồi, nhớ lại lúc xưa sao mình ngu dể
sợ. Cứ ôm hoài một niềm đau nhức buốt của trading.
3. Trader Rule 03: TREND - xu hướng
Bài học chính của trading, trong tất cả các market, là đi
theo hướng chính của thị trường đã và đang đi. Đó gọi là TREND. Trend nhiều khi
có từng đợt, giống như đợt sóng. Up trend và down trend. Mỗi một đợt sóng nhiều
khi kéo dài thật lâu, nhưng nhiều khi cũng thật ngắn. Không đợt sóng nào giống
nhau. Công việc chính của bạn trong thị trường là dò các cơn sóng, và đi theo
nó. Đơn giản vậy thôi. Tuy nói ra thì nghe rất đơn giản, nhưng trên thực tế thì
không đơn giản tí nào. Nhưng nếu bạn quyết định chọn nghề này để làm kế sinh
nhai thì bạn phải ráng tìm các đợt sóng của thị trường mà đi theo, nếu bạn muốn
sống còn với nó. Điều thứ nhì mà bạn nên biết là đừng bao giờ cố gắng tìm kiếm
hai điểm quan trọng nhất của thị trường. Đó là hai điểm cao nhất (top) và điểm
thấp nhất (bottom). Từ lúc thị trường tài chánh được trao đổi mua bán đến nay
cũng ít gì hơn 100 năm. Trong khoảng thời gian dài hơn một thế kỹ này đã có
không biết bao nhiêu nhân tài bỏ công, bỏ sức ra đi tìm hai cực này. Tất cả đều
là vô vọng. Bạn có thể may mắn kiếm được nó một vài lần trong cuộc đời trading
của mình, nhưng đừng nghĩ là bạn có thể sống trong thị trường bằng cách đi kiếm
hai điểm này. Cho nên bài học thứ 3 trong cuộc chơi, và cũng là bài học để sống
còn, là đừng nên kiếm hai điểm cao nhất và thấp nhất để mua và bán. Top và
bottom thường xuất hiện vào những lúc bạn không ngờ nhất, và chỉ SAU KHI xuất
hiện rồi thì bạn mới biết đó là Top hay Bottom. Thói thường của người là mua thấp
bán cao. Thói thường của thị trường là không mua thấp, và cũng không bán cao.
Chỉ cần mua bán khúc chính giữa thôi. Bạn làm được như thế dài hạn thì cũng đủ
giàu rồi.
4. Trader rule 04: Kỷ Luật & Tự Kỷ
Đây là một điều đúng nhất trong tất cả những điều về
trading mà bạn sẽ học được. Trading quả thật không có gì khó cả nếu chỉ nhìn
trên mặt của vấn đề. Ngược lại, trong chúng ta rất ít ai làm được. Lý do tại vì
sao? Câu trả lời này nằm trong mỗi chúng ta. Trading là một phản ảnh của tính
tình người trong cuộc chơi. Người mới trade thường chỉ chú ý vào việc mua bán,
ít khi tự suy xét về hành động mua bán của mình. Đối với họ việc mua bán sẽ là
quyết định của thành công trong trading. Họ chưa biết đặt câu hỏi ngược lại. Họ
chưa biết tự xét mình, tự đánh dấu hỏi về sự phân tích của mình. Họ còn suy
nghĩ một chiều. Trong quá trình trading, người trader sẽ thu thập rất nhiều
kinh nghiệm cá nhân. Mỗi kinh nghiệm đó là kết quả của một bài học đau thương
hay vui mừng. Kinh nghiệm này dần dà sẽ được lưu trữ trong đầu mỗi người. Dựa
vào đấy, người trader lập ra cho mình một số luật lệ riêng biệt mà chỉ có cá
nhân đó mới áp dụng chính xác được. Đem truyền cái này cho người khác họ sẽ ít
thành công hơn. Những luật lệ này là những luật lệ mà từng cá nhân một phải theo
cho thật sát. Nếu không thì sẽ thua rất mau. Những traders khác như thế nào thì
tôi không biết, riêng cá nhân tôi, tôi có một số luật bất di bất dịch. Và tôi
theo nó như một cái máy. Cái này giúp tôi sống còn trong bao năm tháng của
trading. Nhưng không có gì trong đời là tuyệt đối, nhất là trong trading. Cho
nên rất nhiều khi tôi bỏ mất cơ hội để thắng vì cái trade đó không có đưa ra
signals mà tôi muốn. Những lúc đó, nó đánh một câu hỏi lớn về phương pháp của
mình. Tôi có những hoài nghi về phương thức mình đã chọn. Và cũng rất nhiều lần
tôi bỏ nó để trade theo cái gì mình thích, trade theo cảm tình. Nhưng dần dà
thời gian qua, tôi thấy chỉ có nó là cách thức đem lại cho tôi nhiều thành công
nhất. Đọc giả của website này phần lớn, nếu không nói là hầu hết, đều là những
người mới học trade. Nhiều lắm là vài năm. Ít lắm thì vài tháng. Các bạn đang
và sẽ đi trên con đường tôi đã đi qua. Đó là con đường có khá nhiều chông gai.
Trên con đường này các bạn sẽ gặp những khó khăn y như tôi đã gặp. Nhưng tùy theo
khả năng hấp thụ của từng người trên đoạn đường này sẽ làm bạn thành một người
trader giỏi, một trader trung bình, hay tệ hơn, là một người thua. Một số lớn
các bạn đọc giòng chữ này hôm nay sẽ bỏ cuộc, sẽ chọn một nghề khác. Đường vào
Wall St. thênh thang lắm, nhưng rất ít kẻ đi hết đoạn đường.
5. Trading Rule 05: Stop Loss - Cắt lỗ
Đừng bao giờ hủy bỏ một stop loss order sau khi bạn đã đặt xong.
Thông thường thì người mới học trade chưa biết xài stop loss. Họ mua xong rồi
bỏ đó. Nếu thấy nó xuống thì lo. Nó lên thì mừng. Nếu nó xuống quá nhiều thì
đành chịu vậy. Giai đoạn thứ nhì là tập đặt stop loss. Nhưng rồi khi thấy
stocks xuống nhiều quá, họ lại dời stop loss xuống một mức thấp hơn hay có thể
hủy bỏ stop loss order luôn. Trading thì không ai muốn thua, nhưng muốn thành
công trong trading thì phải chấp nhận rằng THUA là một điều phải có. Không thể
nào tránh khỏi được. Điều mình có thể làm khi thua là giảm bớt nó đi. Và phương
cách giảm bớt cái thua là stop loss. Và nếu hủy bỏ stop loss thì cái thua sẽ
tăng. Một điều mà các bạn nên nhớ rằng là thị trường nó không biết bạn đang
thua. Với một hướng đi hiện tại mà nó đang đi (lên/xuống) là kết quả của một
lối suy nghĩ của tất cả các người trong cuộc chơi gom lại. Chừng nào họ thay
đổi lối suy nghĩ về thị trường hiện tại thì hướng đi của giá mới thay đổi theo.
Bằng không thì nó vẫn sẽ đi theo hướng đi hiện tại. Bạn hay bất cứ một người
nào khác không thể nào tiên đoán được KHI nào người ta sẽ thay đổi cái nhìn về
thị trường, và giá sẽ thay đổi theo. Vì thế phương pháp tự bảo vệ mình là một
stop loss.
6. Trading Rule 06: Buy High & Sell Low - Mua giá cao, bán giá
thấp
Đây là một loại momentum trading rất thịnh hành vào những năm
trước 2000 ở Hoa Kỳ. Châm ngôn này đúng nhiều hơn sai, nhưng không hẳn là hoàn
toàn chính xác. Theo thiển ý của tôi thì hai chữ “buy high” này là thế nào? Buy
khi stock hay currency đang lên cao hơn điểm 52-week high, hay là cao hơn một
điểm nào đó? Theo kinh nghiệm riêng của tôi thì khi buy high bạn phải xác định
lại cái trend của thị trường. Trend càng dài, càng lâu, và đặc biệt nhứt là
càng vững. Vững ở đây có nghĩa là chiều dài của trend (6 tháng, 1 năm chẳng
hạn) không có giao động nhiều. Nó đi một đường tương đối thẳng thì đó là một
dấu hiệu tốt và nên mua cho dù giá có cao hơn lúc trước. Kinh nghiệm cá nhân
của tôi trong định luật này là thị trường oil của gần 2 năm về trước khi oil
lên đến 40/barrel. Lúc ấy 40/barrel là một điều không tưởng được vì chỉ 3 năm
trước thôi, nó còn giá 15-20. Nhưng nếu nhìn cái chiều dài của cái trend thì
thấy nó đi một lằn thẳng. Slop (độ cao) và thời gian dài của trend là tôi yên
tâm là nó sẽ đi lên nữa. Đây chỉ là kinh nghiệm cá nhân. Các bạn phải thực hành
mới có được kinh nghiệm cho cá nhân. Xài kinh nghiệm người khác chỉ là phụ
thôi. Trading rất là personal. Kiểu trade của một người khó mà áp dụng cho
người khác được.
Sell Low: Cái này tương đối khó hơn buy high. Lý do là phần
đông những ai lọt vào vị trí này thường là đang lổ. Và bán lổ là một điều ít ai
thích làm. Người ta mong sao cho stock hay đồng tiền mình vừa mua lên lại để họ
có cơ hội bán ra để tránh lổ, hay để giảm cái lổ đi. Tuy nhiên, thị trường rất
ít khi làm vừa lòng người. Lúc mình cần nó “cứu bồ” thì nó thường đi xuống
luôn, làm cho mình càng thêm tuyệt vọng. Trong chúng ta ai có tí kinh nghiệm
xương máu trong trò chơi này đều có cảm giác tuyệt vọng như trên một vài lần
trong đời trading. Ngoài ra, một trong những lý do mà người ta khó bán thấp là
để giảm cái thua là vì người ta luôn “nhìn ngược dòng thời gian” để biện minh
cho sự kiện giá cả của hôm nay. Họ nghĩ rằng giá của hôm nay so với giá của mấy
ngày trước quả là “thấp” lắm rùi. Stocks hay đồng tiền vừa mua sẽ khó xuống
thêm nữa. Đâu ai biết được rằng vài ngày sau đó thì giá sẽ thấp hơn giá bây giờ
luôn. Kinh nghiệm này trong chúng ta ai cũng có, và rất ít người tránh được lúc
ban đầu. Selling low là một nghệ thuật, thường đòi hỏi một kỷ luật nghiêm chỉnh
mới có thể thực hành được. Theo thiển ý của tôi thì nó còn khó hơn là BUY HIGH
nhiều lắm.
7. Trading Rule 07: Hãy chấp nhận thắng thua một cách bình thường
Là một người trader, bạn cũng như một người lính ra trận.
Không thể nào bạn tránh khỏi bị thương. Vấn đề chỉ là lúc này hay lúc khác
thôi. Điểm chính của việc thua lổ trong trading là thái độ của bạn đối với nó
như thế nào. Đừng đặt nặng vấn đề tình cảm vào nó nhiều quá. Tiền dĩ nhiên là
rất quan trọng, nhưng quan trọng hơn là tư cách của bạn trong việc thắng thua.
Người không cho tình cảm chi phối nhiều thường là người có nhiều cơ hội thắng
hơn. Muốn làm được việc này thì chuyện đầu tiên là trade theo khả năng tài
chánh của mình. Vào cuộc chơi đừng vội nghĩ đến mình sẽ thắng. Mà hãy nghĩ đến
hậu quả của cái thua. Tự hỏi mình nếu tôi thua thì sao? Wall Street không phải
là nơi dể kiếm ăn. Cái thua luôn xảy ra nhiều hơn cái thắng. Nếu không chuẩn bị
tinh thần thì khi thắng thua dể làm chao đảo lòng người
8. Trading Rule 08: Thành Bại trong trading không phải là do khả
năng tiên đoán hướng đi của thị trường trong tương lai, mà là do khả năng thua
ít lời nhiều
Có nhiều người lầm tưởng rằng thành công trong trading có
nghĩa là tiên đoán hướng đi của thị trường. Dĩ nhiên rằng đó là một điều tiên
quyết và đúng nhất. Nhưng thử hỏi mấy ai làm được hoài. Mai mắn lắm là đúng một
hai lần. Chúng ta không vào trò chơi trading này với cục xí ngầu trong tay để
ngày ngày gieo quẻ đoán hướng đi của thị trường. Ngược lại, chúng ta vào market
với mức lổ thấp HƠN mức lời. Đó mới là chân lý trong trading. Nếu chúng ta có
thể thua 5 đồng cho mỗi cái trade, nhưng gở lại 7 đồng cho cái trade sau đó thì
coi như chúng ta đã thắng.Bởi thế sự thành bại của cái trade không quan trọng
bằng số tiền lời của từng cái trade. Bạn có thể thua 9 trong 10 cái trade. Mỗi
lần thua bạn thua 1 đồng, nhưng cái trade cuối cùng bạn lời được 10 đồng. Bạn
chọn cái nào?
9. TRADING RULE
09: THÀ MẤT MẶT, CHỨ ĐỪNG ĐỂ MẤT TIỀN
Traders không có sĩ
diện. Tôi không biết ai phán câu này. Nhưng nó là chân lý đấy. Nhiều người nhảy
vào một cái position, nhận ra rằng đó là sai, nhưng vẫn quyết định ngồi lỳ trong
đó cho đến khi mình thắng. Họ nhất quyết không chấp nhận thua. Họ trọng sĩ diện
của mình hơn túi tiền. Đây là một phản ứng rất bình thường của con người. Muốn
thành công trong thế giới trading này, người traders phải làm ngược lại. Họ
không cần biết sĩ diện, chỉ cần biết là nếu sai là cut loss liền. Sai trong
market là một chuyện đương nhiên. Không sai mới là lạ. Bao nhiêu cái accounts
đã tan nát trong forex market chỉ vì cái sĩ diện? Rất ít người nhận ra cái này
trong lúc trade. Điều mà người traders nên phân biệt giữa cái gọi là sĩ diện và
cái gọi là kiên nhẫn chờ đợi để market nó quay về. Nếu sau khi nhảy vào rồi,
thấy market hoàn toàn đi ngược lối mình suy luận. Những tin tức đưa ra, cộng
thêm cường độ của giá nhảy v...vvv...làm cho mình biết rằng mình đã sai. Đó là
lúc nên bỏ chạy. Còn nếu nhảy vào rồi, nhưng những lúc đầu tiên market chưa
hoàn toàn đi theo hướng mình mong muốn, và cái loss không to lắm. Market lúc đó
cũng chưa có một hướng đi dứt khoát thì rất có thể cái trade của mình cần chút kiên
nhẫn. Khả năng phân biệt được cái nào là cái nào và làm gì, tùy thuộc vào kinh
nghiệm cá nhân và sự nhạy bén về market của từng người.
10. TRADING RULE
10: BẠN CÓ BAO GIỜ BỊ LỔ TRONG TRADING CHƯA? NẾU CÓ, HÃY QUÊN NÓ ĐI. NGƯỢC
LẠI, BẠN CÓ BAO GIỜ LỜI TRONG TRADING CHƯA? NẾU CÓ, HÃY QUÊN NÓ CÒN NHANH HƠN
NỮA.
Traders không có thời
giờ ngồi liếm "vết thương lòng" hay vuốt ve tự ái cá nhân. Nghiệp
trade là một nghiệp va cham rất nhiều. Nếu bạn để nó trong lòng thì không bao
giờ khá được. Bạn nên nhớ rằng tiền vô hay tiền ra là luật tự nhiên của nghề.
Công việc chính của bạn là giữ tiền vô nhiều hơn để tiền chạy ra. Bạn cứ nghĩ
rằng ai đó vừa mướn bạn canh chừng số tiền của họ. Và công việc của bạn chỉ giữ
cho số tiền vào nhiều hơn số tiền ra là được. Đừng buồn khi bị thua, mà cũng
đừng mừng khi thắng. Buồn khi thua sẽ làm bạn khó gở. Vui khi thắng dể làm bạn
mua thua. Chân lý của trading là thế đấy.
Nếu bạn tạm sửa lại cái lối suy nghĩ khi trade, chẳng hạn như đừng xem cái
accounts trước mặt là của bạn. Nó là của ai đó đang mướn bạn trong chừng, trade
cho người ta. Tự nhiên bạn sẽ thấy cẩn thận và trade theo nguyên tắc mình đặt
ra lúc ban đầu. Cái này sẽ giúp bạn thắng nhiều hơn thua.
Cái này không hẳn.
Trading nó khác hơn những nghề khác là chỗ này đây. Người ta gọi đó là
ASYMMETRIC. Asymmetric tạm dịch là MÉO, không đồng đều. Khi anh chấp nhận 2%
loss, anh có thể chấp nhận 10% profit. Có nghĩa là sau khi open a position xong
và thua thì anh sẽ cutloss @ 2%. Ngược lại, khi anh nhảy vào và lời khoảng 2% rồi
thì anh không hẳn phải đi ra. Anh có thể ngồi đến mức mà anh muốn. Ngồi bao lâu
để lời thêm bao nhiêu thì tùy. Giai đoạn này mới là giai đoạn phân biệt giữa
người biết trade và người không biết trade. Tại vì lúc mới nhảy vô (long/short)
thì xác xuất thắng thua cũng y như nhau thôi (50/50). Người biết trade là người
thấy rỏ rằng cái trade mình mới nhảy vô đó đúng là a good trade. Và khi anh
thấy a good trade rồi thì anh làm gì? Anh pound thêm vào nữa. Hành động này
giống y như con cá mập sau khi hửi mùi máu. Con cá mập sau khi đánh hơi được
con mồi, cái cắn đầu tiên rất nhẹ, vừa đủ để phân biệt được đó là con mồi. Sau
khi xác định xong là nó tấn công như vũ bảo. Đó là tại sao người ta thường ví
traders như là sharks. Tại vì a good trader khi thấy được mục tiêu là nó đập
vào max luôn trong thời gian cực ngắn. Đó là tại sao trên chart anh thấy break
out/down. Hiểu không? Tôi gọi phương pháp này là cách đi tiền trong trading.
Bởi thế, trên thực tế số % thắng thua chỉ là 50% thôi, nhưng SỐ TIỀN thắng và
thua (winning ratio thì rất cao). Người biết trade không phải là người biết sửa
cái ratio này. Cha nào viết sách tuyên bố có thể tilt cái ratio này là XẠO. Vì
đây là một PROBABILITY không thể thay đổi được. Tại sao nó không thể thay đổi
được? Tại vì trên đời này CHƯA CÓ NGƯỜI nhìn thấy tương lai một cách chính xác.
Vì chưa thấy chính xác cho nên mỗi lần xuống tay cũng chỉ là 50/50 ăn thua
thôi. Nhưng sự kiện phân biệt được a real trader and a ROOKIE là CÁCH ĐI TIỀN
trong trading.
Vì thế, khi bác đi vòng vòng trên Net, muốn đánh giá khả
năng thật sự của một trader ra sao, bác không cần người ta show trade. Tại vì
cái trade không nói được gì. Nó không DEFINE được khả năng người trade. Mà điều
bác muốn thấy là lý luận phân tích cùng với cách thức đi tiền trong cái trade
đó. Trong đây bác nào cũng biết đánh bài hết, đúng không? Các bác cho tôi biết
khả năng sống sót trong một ván bài là khả năng gì? Có phải là cách thức đi
tiền không? Bởi thế khi đi lang thang trên NET, bác rất dể nhận diện một chú
rookie trader lắm. Dấu hiệu của một rookie trader là gì? Xác xuất trade lúc nào
cũng gần 100% là THẮNG!
SƯU TẦM - Rất cảm ơn
tác giả bài viết!